ATMOSFER ve ATMOSFERİN KATMANLARI LİSE 9.SINIF COĞRAFYA KİTABI LİSE 1.SINIF
ATMOSFER
Doğal unsurlar arasında yer alan atmosfer, yerçekimi kuvvetiyle uzaya kaçamayan gazların yerküreyi sarmasıyla oluşmuştur. Atmosfer yaşamın devamlılığında önemli bir yere sahiptir. Atmosfer içindeki hava olayları enerjisini güneş ışınlarından alır. Canlılar için zararlı olan güneş ışınlarını süzen ve Dünya’yı yaşanılır hâle getiren de atmosferdir. Atmosfer güneş ışınlarının dengeli dağılımını sağlar. Dünya’nın gündüz yanıp kavrulmasını, gece ise aşırı soğuyup donmasına engel olur.
Atmosfer yaklaşık 10.000 km kalınlığa sahiptir ve birbirinden farklı gazların karışımı ile oluşmuştur. Bu gazlar; miktarı değişmeyen azot (%78), oksijen (%21) ve asal gazlar adı verilen argon, neon, metan, kripton ve helyumdan oluşur. Atmosfer içerisinde çok az miktarda ozon gazı bulunur. Bu gazlar bir zar gibi güneşten gelen zararlı ışınları süzerek ayrıştırır. Atmosferde gazlardan başka toz, duman, is ve bakteriler de bulunur. Hava içerisinde miktarı duruma göre değişen gazlar da mevcuttur.
Bunlar, karbondioksit (%0.033) ve su buharıdır (%0.004). Karbondioksit güneş ışınlarını emme ve tutma özelliğine sahip bir gazdır. Ayrıca bitkiler fotosentez yapabilmek için karbondioksite gereksinim duyarlar. Karbondioksit miktarının atmosfer içerisinde artması, sera etkisine, Dünya’da sıcaklığın artmasına ve iklim değişikliklerine neden olur. Hava olayları üzerinde büyük etkisi olan su buharının atmosfer içerisindeki miktarı, sıcaklığa ve yeryüzü şartlarına göre değişme gösterir. Örneğin; Ekvator çevresindeki tropikal bölgelerde 1m3 hava içerisinde %2 su buharı varken, bu oran kutuplarda %0,25′e düşer. Su buharı nem özelliğiyle sıcaklığı emerek atmosferin alt katlarının ısınmasını sağlar.
Atmosfer içerisindeki hava olaylarının oluşmasını sağlayan güç Güneş’tir.Güneş’ten uzaya çok büyük bir enerji yayılır. Dünya bu enerjinin ancak 2 milyonda birini alır. Güneş’ten Dünya atmosferinin üst kısmında cm2 ‘ye dakikada 2 kalori (cal) enerji gelir.
Dünya’nın şekli ve hareketleri ile deniz ve karaların dağılışına bağlı olarak oluşan ısı değişimi, hem suyun farklı miktarlarda buharlaşmasına hem de basınç farklarının oluşmasına neden olur. Bu olayların tümü atmosfer içerisindeki hava olaylarını oluşturan temel etkenlerdir.
Atmosfer su için büyük bir depolama yeri olmasa da yerküre üzerinde suyun hareket etmesini sağlayan bir makinedir. Sıcaklık nedeniyle buharlaşan su, atmosferde yükseldikçe soğuduğu için bulutları oluşturur. Bulutlar atmosfer içerisinde suyun görünen biçimidir. Aynı zamanda bulutlar, suyun yeryüzüne geri dönebilmesinin yolu olan yağışları oluşturur .
ATMOSFERİN KATMANLARI
Stratosferin üst sınırından başlayarak 80 km yüksekliğe ulaşan kat mezosferdir. Bu katta gazların miktarı oldukça azdır. Ve sıcaklık dikey yönde değişme gös terir. Bu katın alt sınırında sıcaklık 80°C iken, üst sınırında sıcaklık -30 °C’ ye düşer. Mezosfer tabakası yeryüzünü uzaydan gelen meteorlardan korur. Meteorlar bu tabakaya girdiklerinde yanarak kül olurlar.
Stratosfer ile Mezosfer arasında ultraviyole ışınların etkisiyle oksijen, ozon gazına (O3) dönüşür. Ozon gazı 19 ile 45km’ler arasında bir tabaka oluşturur. Bu tabakanın en önemli özelliği Güneş’ten gelen zararlı mor ötesi ultraviyole ışınlarını tutmasıdır.
Troposferin üst sınırından başlayarak 35-50 km yüksekliğe ulaşan tabaka stratosfer katıdır. Bu katmanda su buharı olmadığından bulut oluşmaz. Sıcaklık dikey yönde fazla değişme göstermez. Stratosferde yatay hava hareketleri görülür. Bu tabakanın sıcaklığı düzenli olarak dağılır. Ekvator üzerinde sıcaklık -80 °C iken, kutuplar üzerinde sıcaklık -50°C’dir.
Ortalama 12 km kalınlığına sahip olan troposferin kutuplardaki kalınlığı 6 km’ dir. Bu farklılaşmanın kaynağı sıcaklıktır. Ekvator üzerindeki hava ısınarak genleşip yükselir, kutuplar üzerindeki hava ise soğuyarak alçalır. Gözlemlediğimiz hava olaylarının büyük bölümü troposferin ilk 3-4 km’ sinde gerçekleşir. Bunun nedeni, su buharının çoğunun troposferin alt kısmında oluşudur. Su buharı troposfer katını geçemez. Çünkü troposferin üst kısımlarında su buharı yoğunlaşarak bulutlara dönüşür. Atmosferdeki gazların %75′i troposfer katında yer alır. Sıcaklığın en fazla değiştiği katmandır. Troposfer katında yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalır. Bu durumun temel nedeni troposferin yerden yansıyan ışınlarla ısınmasıdır.
ATMOSFERİN KATMANLARI - 2
Troposfer:
Atmosferin en alt katıdır. Kalınlığı ekvatordan kutuplara gittikçe azalır. Ekvator üzerinde 16 km, 45° enleminde 12 km, kutuplarda ise 6 km ortalama 11 km’dir. Bunun nedeni ise Ekvator’da ısınan havanın yükselmesi; kutuplarda ise soğuyan havanın alçalması ile Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüşüyle, ekvatorda savrulma kuvvetinin fazla olmasıdır.
Su buharının tamamı Troposfer içerisinde bulunduğu için iklim olayları ancak bu katta görülür.
Yükseldikçe Troposfer’de gaz yoğunluğu azalır. Çünkü yerçekiminin etkisi ile gazlar yere yakın yerlerde daha çok yoğunlaşır.
Troposfer’de yükseldikçe sıcaklık her 200 m’de 1°C azalır. Çünkü Troposfer daha çok yerden ışıyan ışınlarlarla ısınır. Ayrıca sıcaklığı tutan gazların yere yakın yoğunlaşması ve atmosferin üstten soğuması da bu durumun oluşmasında etkilidir.
Atmosferdeki gazların % 75’i Troposfer katmanında bulunur. Troposfer Azot (% 78), Oksijen (% 21) ile CO2, su buharı, argon, neon, ksenon ve helyum gibi diğer gazlardan (% 1) oluşur. Azot ve oksijen yaşam için büyük önem taşırlar ve bu gazların atmosferde ki oranı sabittir. Ancak CO2 ve su buharının miktarı bulundukları yere, zamana ve iklim şartlarına göre değişir.
Karbondioksit, havada çok az miktarda (% 0 - 0,03) bulunmasına karşın, iklim olayları üzerinde önemli etkide bulunur. Karbondioksit atmosferin güneş ışınlarını emme ve saklama kabiliyetini arttırır. Miktarının artması sıcaklığın artmasına, azalması sıcaklıkların düşmesine neden olur. Jeolojik devirler içerisinde CO2 miktarın değişmesi iklim değişimlerini etkilemiştir
Su buharı, miktarı sıcaklığa, yer ve zamana bağlı olarak en fazla değişen gazdır. Bu miktar yerden yükseldikçe, kıyıdan uzaklaştıkça ve ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.
Stratosfer:
Troposferin üst sınırından itibaren 25-30 km yüksekliğe kadar çıkar. Bu katmanda su buharı olmadığı için iklim olayları görülmez.
Yatay hava hareketleri görüldüğü için dikey yönde sıcaklık değişimi yok denecek kadar azdır. Ekvator üzerinde sıcaklık -80°C civarında iken, kutuplarda -50°C civarındadır.
Ekvator ile kutuplar arasındaki sıcaklık farkından dolayı, Ekvatordan kutuplara doğru kuvvetli hava akımları oluşur. Jet rüzgarları adı verilen bu hava akımlarının saatteki hızları 500 km’ye kadar ulaşır.
Şemosfer:
Stratosfer’in üst sınırından itibaren 80-90 km yüksekliğe kadar çıkar. Gaz molekülleri seyrektir. İklim üzerinde etkisi azdır. Ozon tabakasının büyük bölümü bu katmanda yer alır.
Ozonosfer, yerden 19-45 km arasında yer alır. Ozon (O3) gazının en çok yoğunlaştığı kesim olduğu için bu adı almıştır. Güneş’ten gelen ultraviyole (morötesi) ışınları, ozon gazı ile reaksiyona girerek parçalar. Bu şekilde zararlı ışınların Dünya’ya gelmesi engellenmiş olur.
İyonosfer:
Şemosfer’in üst sınırından itibaren, 300-325 km yüksekliklerine kadar çıkar. Gaz molekülleri oldukça seyrektir. Gazlar ultraviyole ışınlarının etkisi ile iyonlarına ayrılmıştır. Sıcaklık, 250°C civarındadır. Radyo dalgaları bu tabakadan yansır.
Ekzosfer:
İyonosfer’in üst sınırından itibaren başlar. Bu katmanın üst sınırında yerçekimi oldukça az olduğundan gaz molekülleri uzaya kaçar. Bundan dolayı dış sınırı kesin değildir. Teorik olarak 10.000 km’ye kadar çıktığı kabul edilir.
ATMOSFERİN ETKİLERİ:
Yaşam için gerekli olan gazları ihtiva eder.
Güneş’ten gelen enerjinin hızla uzaya yansımasını engeller.
Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, Güneş’i doğrudan görmeyen yerlerin de aydınlık olmasını sağlar.
İçindeki hava akımları sayesinde gündüz olan kesimlerin aşırı sıcak, gece olan kesimlerin de aşırı soğumasını engeller.
Güneşten gelen zararlı ışınları tutar.
Sesi iletir.
İklim olayları meydana gelir. Buna bağlı olarak iklimin etkilerinin kaynağını oluşturur.
Uzaydan gelen göktaşlarının parçalanmasını sağlayarak yere ulaşmasına engel olur.
COĞRAFYA 9 DERS NOTLARI
COĞRAFYA 9.SINIF DERSİ ETKİNLİKLERİNİN CEVAPLARI
COĞRAFYA 9.SINIF DERSİ ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE TEST SORULARININ CEVAPLARI
COĞRAFYA 9.SINIF ÖDEVİ
COĞRAFYA LİSE 1.SINIF DERSİ ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE TEST SORULARININ CEVAPLARI
COĞRAFYA LİSE 1.SINIF DERSİ ETKİNLİKLERİNİN CEVAPLARI
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder