DAĞ OLUŞUMU (Orojenez)

1. DAĞ OLUŞUMU (Orojenez)
—Yer kabuğu üzerindeki okyanus ve deniz gibi geniş çanaklara jeosenklinal adı verilir.
—Dış kuvvetler (akarsu, buzul, rüzgâr) tarafından kara yüzeylerinden aşındırılan çeşitli boyuttaki malzemeler jeosenklinal alanlarında üst üste tortulaşır. Uzun süren jeolojik zamanlar içinde bu tortulların kalınlığı artar.
—Yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirine yaklaşmaları ile sıkışan tortul tabakalar esneklik özelliğine göre kıvrılarak ya da kırılarak yükselir.
Yukarıdaki durumlar sonucunda gerçekleşen dağ oluşum hareketlerine Orojenez denir.
a) Kıvrılma:
Jeosenklinallerde birikmiş ve esnekliğini kaybetmemiş (yumuşak) olan tortullar yan basınçlarla kıvrılarak yükselirler. Kıvrım hareketleri sırasında yükselen bölümlere Antiklinal, çöken kısımlara ise Senklinal adı verilir. Antiklinaller kıvrım dağlarını, senklinaller ise çöküntü alanlarını oluşturur.

Avrupa’daki Alp dağları ile Asya’daki Himalaya dağları kıvrılma sonucunda oluşan dağlara örnektir. Türkiye’de ise Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları bir antiklinal özelliği gösterir.


b) Kırılma:
Sert tortul tabakalar ise yer kabuğu levhalarının yaptığı yan basınçlar sonucu kırılır. Bu şekilde oluşan kırıklara fay verilir. Fay boyunca alçakta kalan kütleye graben, yüksekte kalan kütleye horst adı verilir.
Türkiye’de kırılma sonucu oluşan dağlara en çok Ege bölgesi’nde rastlanılır. Kuzeyden güneye doğru Madra, Yunt, Bozdağlar, Aydın ve Menteşe dağları birer horst iken, Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes ise birer graben özelliği gösterir. Ayrıca Hatay sınırları içinde bulunan amik ovası bir graben, Nur Dağları bir horst özelliği göstermektedir.


Dünya’nın jeolojik geçmişinde büyük dağ oluşum hareketlerine sahne olmuştur. Bunlar sırasıyla şunlardır:
Kaledoniyen Orojenezi: 1. zamanın başlarında İskoçya ve Norveç’teki dağlar oluşmuştur.
Hersinyen Orojenezi: 1. zamanın sonlarında Appalaş (Kuzey Amarika), Ural (Asya) ve Orta Ren (Avrupa) dağları oluşmuştur.
Alp Orojenezi: III. jeolojik zamanın sonlarına doğru Alp ve Himalaya dağları oluşmuştur.
NOT: Alp orojenezi ile oluşan dağlar genç dağlar olduğu için yüksek ve sarptırlar. Kaledoniyen ve Hersinyen dağ sistemleri yaşlı oldukları için yüzeyleri aşınarak yükseltileri azalmıştır.