DOĞU ANADOLU BÖLGESİ LİSE 12.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 4.SINIF
Türkiye’nin en doğusunda yer alan bölgemizdir. Türkiye’nin doğusundan batıya doğru daralarak uzanan ve bir üçgeni andıran bir bölgedir. Doğu Anadolu, doğuda Ermenistan, Gürcistan Nahcıvan ve İran’la, Güneydoğu’da Irakla komşudur. Kuzeyde Kuzey Anadolu dağları ile Karadeniz bölgesinden, Güneyde Güneydoğu Toroslar ile Güneydoğu Anadolu bölgesinden ayrılır. İç Anadolu bölgesi bölgenin batısında yer alır. Güneybatıda Akdeniz bölgesi ile komşudur.
BÖLÜMLERİ
Doğu Anadolu bölgesi, beşeri, ekonomik özelliklerine göre dört bölüme ayrılır.
1.Yukarı Fırat Bölümü: Fırat’ın kaynağını ve kollarını aldığı bölümdür. Bölüm, bölgenin batısında İç Anadolu’ya sokulduğu bölümde yer alır. Keban baraj gölü ve Malatya, Elazığ, Erzincan, Bitlis, Tunceli, Bingöl illerimiz bu bölümde yer alır. Türkiye’de maden yatakları ve çeşitleri bakımından en zengin bölümdür.
2.Erzurum-Kars Bölümü: Doğu Anadolu’nun kuzeydoğu köşesidir. Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır illerimiz bu bölümde yer alır.
3.Yukarı Murat-Van Bölümü: Murat suyunun kaynağını ve Van gölünü içine alır. Volkanik dağlarda bu bölümde yer alır. Van, Ağrı, Muş yerleşim merkezleri bu bölümdedir.
4.Hakkari Bölümü: Yurdumuzun Güneydoğu köşesini kaplayan bölümüdür. Hakkari ve Şırnak illeri bu bölümde yer alır.
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Doğu Anadolu Bölgesi 164.000 km2′lik bir alanla Türkiye yüzölçümünün %21′ini kaplamaktadır. Tüm coğrafi bölgelerimiz arasında en büyük olan bölgemizdir. Bölgenin ortalama yükseltisi 2000-2200 m arasındadır. Ortalama yükseltilerine göre de en yüksek bölgemizdir. “Türkiye nin çatısı” olarak isimlendirilir. Bölgenin en alçak yeri olan Iğdır Ovası (850m) bile İç Anadolu’nun ortalama yükseltisine yakındır. Erzurum ovası 1800 m, Yüksek ova 2200 m yükseltiye sahiptir. Bölgede yer alan ovaların ortalama yükseltisi 1500 m ‘dir.
Bölgede bulunan dağlar, doğu-batı doğrultusunda ve üç sıra halinde uzanırlar. Dağlar arasında ise çöküntü ovaları yer alır. Bölgenin kuzeyinde, batıdan doğuya doğru Çimen, Kop, Allahuekber ve Yanlızçam dağları uzanır, orta sırada Munzur (Mercan) dağları, Karasu, Araş dağları ve Ağrı dağına kadar uzanır. Güneyde yer alan dağlar ise Güneydoğu Toroslar, Bitlis dağları, Buzul (Cilo) dağlarıdır. Bu dağlar üçüncü jeolojik zamanda (tersiyer) Alp-Himalaya orojenik sisteminin uzantısı olarak kıvrılma sonucu oluşmuştur. Bölgede Van gölünün kuzeyinde kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan kırık hat boyunca Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı (5137m) volkanik dağları uzanır. Ağrı dağı Türkiye’nin en yüksek noktasını oluşturur. Bölgede kıvrım dağları arasında yer alan çöküntü ovaları da doğu batı yönünde uzanır. Bu ovalardan Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van Başkale ve Hakkari Yüksek ova, Güneyde; Erzincan, Tercan, Aşkale. Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman, Iğdır kuzeyde bulunur, Tunceli, Erzurum-Kars plato alanlarıdır. Bölgede platolar geniş alan kaplar. Erzurum-Kars platosu Doğu Anadolu’nun en geniş platosudur. Bundan başka Fırat ve kolları tarafından parçalanmış plato görünümü arz eden yüksekte kalmış yaylalar oldukça fazladır.
Bölge Yer şekillerinin Etkileri:
Yükseltiden dolayı sıcaklığı azalmıştır. Kuzey güney doğrultusunda ulaşım zordur. Doğu batı yönünde ulaşım daha kolaydır. Ekilebilen alanlar azalmıştır. Yükselti ve yaz yağışlarından dolayı hayvancılık gelişmiştir. Yükselti ve dağların uzanış doğrultuları akarsu debi ve rejimlerini, tarım ürünlerini, sosyal ve ekonomik yapıyı etkilemiştir.
AKARSU ve GÖLLERİ
Bölgenin önemli akarsuları, kaynaklarını dağların yükseklerinden alarak Basra körfezine, Hazar denizine dökülürler. Van gölü çevresi kapalı havza alanıdır. Aras ve Kura Hazar gölüne dökülürken, Karasu ve Murat birleşerek Fırat’ı oluşturmaktadırlar. Fırat ve bu bölgeden kaynağını alan Dicle, Basra körfezine dökülmektedirler. Kış mevsimi yağışlı geçtiği halde yağışların genelde kar şeklinde olması nedeniyle debileri azalır. İlkbahar ve yaz mevsiminde eriyen karlar nedeniyle debileri artar. Akarsu rejimleri bu nedenle düzensizdir. Bölge ülkemiz sınırları dışına dökülen akarsulara kaynaklık yapmaktadır. Potansiyel enerjileri oldukça fazla olan akarsulardır. Akarsuları denge profiline ulaşmamıştır. Yatakları çok eğimlidir. Bu nedenle hidroelektrik enerji üretme potansiyelleri en fazla olan akarsularımızdır.
Türkiye’nin en büyük gölü olan Van gölü bu bölgededir. Yüzölçümü 3712 km2 ve yüksekliği 1646 m’dir. Nemrut yanardağından çıkan lavların büyük bir çukurluğun önünü tıkaması sonucu oluşmuştur. En derin yeri 125 m’dir. Tuzluluk oranı %2,2′dir. %0,8 oranında sodyum bikarbonat içermektedir. Bölgedeki kayaların sodyum bikarbonat içermesi ve bunun suda erimesi sonucu suyu sodalı olmuştur. Tatvan Van arasında feribot seferleri yapılır. Bölgede yer alan diğer göller; Erçek, Nazik, Çıldır, Hazar, Balık, Haçlı, Nemrut ve Akgöl gölleridir.
İKLİM ve BİTKİ ÖRTÜSÜ
Bölgenin iklim özelliklerinde yükseltinin ve karasallığın etkisi belirgindir. Sert karasal iklim özellikleri yaşanır. Kış mevsimi uzun ve soğuktur. Sıcaklık 40°C kadar düşer. Yaz mevsimi ise sıcak ve kısadır. Sıcaklık 20°C nin üzerine çıkar. Kış mevsiminde yağışlar genelde kar şeklindedir. Don olayı uzun süre yaşanır. Kar örtüsü 56 ay yerde kalır. Erzurum Kars bölümünde en yağışlı dönem yaz mevsimidir. Bunun sebepleri:
1.Enlem: Türkiye’nin nisbeten kuzeyinde yer alması
2.Yükselti: Yükseltinin fazla olması
3.Karasallık: Deniz etkisinden uzak karasal iklim şartlarının etkisinde kalması
4.Rüzgâr: Sıcaklığı düşürücü kuzey sektörlü rüzgârların etkili olması
5.Basınç: Kışın Sibirya antisiklonunun (YB) etkisinde kalması
Diğer bölümlerde en yağışlı dönem genelde ise ilkbahar ve bazen de kıştır. Doğu Anadolu, Ege ve İç Anadolu’yla aynı enlemde olmasına rağmen Doğu Anadolu’da kışlar daha sert ve uzun geçer. Bunun en önemli nedeni bölgenin ortalama yükseltisinin fazla olmasıdır.
Doğu Anadolu’da sıcaklık dEgerleri düşük olduğundan bağıl nem oranları fazla, mutlak nem miktarı ise karasallıktan dolayı azdır. Yıllık sıcaklık farkı 30°C den fazladır. Yıllık ortalama 500-600 mm yağış alır. Yalnız buharlaşma az olduğu için bu yağış yeterli olur. Bölgede ortalama sıcaklık 78°C civarındadır. Bölgenin güneyine ve batısına doğru gidildikçe sıcaklık ortalamaları artar. Güneye gidildikçe sıcaklığın artmasında enlem, batıya doğru gidildikçe sıcaklığın artmasında yükseltinin azalması etkilidir. Bunun sonucunda tarım ürünlerinin hasadı da farklı dönemlere rastlar. İklimleri gerek sıcaklık ortalamaları yönünden, gerekse yağış miktarı ve yağış rejimi yönünden önemli farklılıklar gösterir. Bunun sebebi ise yüzey şekillerinin kısa mesafeler içerisinde büyük farklılıklar göstermesinden kaynaklanır. Bölge İç Anadolu’dan daha yüksekte olduğundan daha fazla yağış alır. Bölgede kuzey sektörlü rüzgâr hakimdir. Kışın Sibirya yüksek basıncının etkisiyle esen poyraz rüzgârı bölgeye eser.
Bölgenin iklim özelliklerine göre doğal bitki örtüsü bozkırdır. Dağların yüksek yamaçlarında ormanlara rastlanır. Sert kışlarından halkın ısınmak için ormanları bilinçsizce tahrip etmesi sonucu ormanlık alanları azalmıştır. Bölge, Türkiye ormanlarının ancak %7 sine sahiptir. Dağların yüksek kısımlarında dağ çayırlarına rastlanır. Ormanların tahrip edilmesi bölgedeki erozyonu artırmıştır.
TOPRAK DAĞILIŞI
Bölgenin özellikle doğusunda Volkan dağlarının etrafında ve kıyı kesimlerinde volkanik arazi geniş yer tutar. Van gölünün batısında kahverengi orman toprakları geniş alan kaplar.
ULAŞIM
Bölgede yüzey şekillerine bağlı olarak daha çok yollar doğu batı istikametinde uzanır. Yüzey şekillerine bağlı olarakta bölgede kuzey güney doğrultulu ulaşım ağıda vardır. Türkiye’de ulaşım ağının en seyrek ve en elverişsiz olduğu bölgedir. Doğu batı uzantılı yollar Kafkasya ve İran ile Anadolu arasındaki ulaşım bakımından çok önemlidir.
NÜFUS ve YERLEŞME
Yüzölçümü en geniş olan bölgemizde yer şekilleri ve iklimin de etkisi ile nüfusu azdır. Nüfus bölgede daha çok çöküntü hendekleri içindeki ovalarda toplanmıştır. Daha çok toplu yerleşme tipi görülür. Nüfus yoğunluğu Türkiye nüfus yoğunluğunun altındadır. Türkiye nüfusunun %10′u bu bölgededir. Bölgede şehirleşme oranı çok düşüktür.(%28) Kırsal nüfus oranı ise çok fazladır (%72). Karadeniz bölgesinden sonra kırsal nüfus oranı en fazla olan bölge Doğu Anadolu bölgesidir. Bölgede nüfus %80′i tarım ve hayvancılık ile uğraşır. Sanayi gelişmediği içinde diğer bölgelere Karadeniz’den sonra en çok göç gönderen bölgemizdir. Yerleşim merkezlerinin nüfusu azdır. Bölgede, nüfusu 100.000′i aşan illerimiz Malatya, Erzurum, Elazığ’dır. Bölgede doğum oranı yüksektir. Doğu Anadolu bölgesinde Ağrı, Kars, Tunceli, Erzincan (1992′de meydana gelen depremden sonra) gibi merkezler fazla oranda göç vermektedir. Genel olarak bölgenin tamamı diğer bölgelerimize göç vermektedir. Buna rağmen doğum oranının yüksek olması nüfusu arttırmıştır.
TARIM ve HAYVANCILIK
İklimin sert karasal etkisi ve yer şekillerinin engebeli olması nedeniyle tarım alanları dardır. Bundan dolayı tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır. Bölgenin bazı yerlerinde tarımsal nüfus yoğunluğu 500′e kadar çıkmaktadır. Bölgede yüzölçümünün %10′unda ancak tarım yapılabilir. Bölgedeki tarım etkinlikleri en çok bölgenin güneyindeki çöküntü ovalarında (Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş ovaları) yoğunlaşır. Bölgede tarımın yanı sıra hayvancılık gelişmiştir. Bölgede en fazla tarımı yapılan ürün arpadır. Düşük sıcaklıklar ve hayvancılığın gelişmiş olması arpa üretimini artırmıştır. Arpadan sonra en fazla tarımı yapılan ürün buğdaydır. Bitlis, Malatya, Elazığ’da tütün ve Şeker fabrikaları vardır. Bu yörelerde şeker pancarı tarımı yapılmaktadır. Iğdır ovasında pamuk yetiştirilir. Malatya, Türkiye ve Dünya kayısı üretiminde ilk sırada yer alır. Ayrıca patates, lahana gibi çeşitli ürünlerde yetiştirilir. Genel olarak sıcaklığın düşük olmasından dolayı sebzecilik gelişmemiştir. Bundan dolayı sebze tarımına en az elverişli bölgemizdir.
Doğu Anadolu Bölgesi hayvancılıkta coğrafi yönden bir takım elverişli şartlara sahip olduğu gibi olumsuz şartlarda taşır. Özellikle Doğu Anadolu’da tarım topraklarının az yer tutmasına karşılık, çayır ve otlakların fazla yer kaplaması, nüfusun fazla olmayışı gibi şartlar hayvancılığı teşvik edici, kışların uzun ve sert geçmesi ise caydırıcı bir özellik olarak söylenebilir. Özellikle Erzurum Kars bölümünde yaz yağışlarının görülmesi, çayırların geniş alan kaplaması büyükbaş hayvancılığın gelişmesini sağlamıştır. Bölgede yer alan bozkır alanlarında ise küçükbaş hayvancılık (özellikle koyun) gelişmiştir. Canlı hayvan, yapağı, tereyağı, peynir halkın önemli geçim kaynaklarıdır. Hakkâri, Kars ve Bitlis’de arıcılık gelişmiştir. Türkiye bal üretiminin %20’sini Doğu Anadolu bölgesi verir. Bölge arıcılık bakımından Ege bölgesinden sonra Türkiye çapında ünlüdür. İpek böcekçiliği Elazığ’da yapılmaktadır. Son yıllarda gerileme göstermiştir. Bölge halkının %80′i tarım ve hayvancılık ile uğraşmaktadır.
YERALTI ZENGİNLİKLERİ
Türkiye’nin yeraltı zenginliğinin en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu bölgesi ve özellikle yukarı Fırat bölümüdür.
Demir: Türkiye’de çıkarılan demirin %65′inden fazlası bu bölgeden çıkarılır. Divriği, Hekimhan ve Hasançelebi ‘de (Malatya) çıkarılır. Divriği’de demir çelik fabrikası bulunur.
Krom:Türkiye’deki kromun %65′i bu bölgemizden çıkarılır. Ergani, Guleman ve Maden önemli krom yataklarıdır.
Bakır: Türkiye’deki bakırın %45’si bölgeden çıkarılır. Maden, Ergani ve Pötürge’de bakır yatakları vardır.
Kurşun Çinko: Kurşunun %90′ı, çinkonun %75′i Keban’da çıkarılır. Bu madenler Keban’da “Simli Kurşun işletmelerinde” işlenir.
Linyit:Elbistan, İspir, Erzurum çevresinde çıkarılır. Linyit’in %10′u bu bölgeden çıkarılır. Afşin Elbistan termik santralinde enerjiye dönüştürülür.
Oltu Taşı: Erzurum’un Oltu ilçesinde çıkarılır. Türkiye ve Dünya üretiminde birinci sıradadır.
Amyant: Erzincan çevresinde çıkarılır.
Barit: Muş ve çevresinde çıkarılır.
Kalay: Elazığ ve çevresinde çıkarılır.
Kayatuzu: Kağızman, Narman ve Kars çevresinde bulunur.
Endüstri: Bölgede endüstri yeterince gelişmemiştir. Bölgede bulunan kuruluşlar daha çok tarıma dayalıdır. Maden çıkarımı bakımından zengin olsa da madenlerin işletilmesi azdır.
Endüstri kuruluşları şunlardır:
Et Kombinaları: Malatya, Elazığ, Van, Erzurum, Ağrı ve Van’da bulunur. Üretimimizin %25′i bu bölgeden karşılanır.
Şeker Fabrikaları: Malatya, Elazığ, Van, Erzurum, Muş ve Erzincan’dadır.
Dokuma ve İplik Fabrikaları: Daha çok pamuklu dokuma gelişmiştir. Malatya ve Erzincan’daki fabrikalarda pamuk işlenir.
Sigara Fabrikaları: Malatya ve Bitlis’te kurulmuştur.
Çimento Fabrikaları: Elazığ, Erzurum, Kars ve Van’da kurulmuştur.
Tarihi eserleri, doğal güzellikleri ile turizm potansiyeli her geçen gün artmaktadır. Van gölündeki Akdamar adası, Nemrut ve Ağrı dağı özellikle yabancı turistlerin ilgisini çekmektedir. Osmanlı ve Selçuklulardan kalma zengin tarihi eserler vardır. Doğu Beyazıt ve Palandökende kış sporları yapılmaktadır.
TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ YERİ
Doğu Anadolu yurdumuzun en geniş doğal kaynaklarına sahip bölgesidir. Yer şekilleri ve iklim özelliklerinden dolayı yeterince kullanılmamaktadır. Türkiye’nin en az gelişmiş bölgesidir. Doğu Anadolu’nun kalkınabilmesi için “Kalkınmada Öncelikli İller” kapsamına alınmıştır. Sanayinin bu bölgeye çekilebilmesi için çeşitli teşvik ve kolaylıklar sağlanmıştır. Tarım ve hayvancılık desteklenmekte, enerji üretimi arttırılmakta ve alt yapı teşvik edilmektedir. Akarsuların enerji potansiyelleri yüksektir. Türkiye’de koyun ve keçinin 1/5′i, sığırın 1/4′ ü bu bölgede beslenir. Hayvan ürünlerinin de ekonomimize ortalama katkısı %25′tir. Bölgede Afşin, Elbistan termik santrali, Keban’da simli kurşun işletmeleri, Divriği’nde demir çelik fabrikası, Elazığ’da ferro krom tesisleri vardır.
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ
Türkiye yüzölçümünün %21′ini kaplayarak en büyük bölgedir.
Ülkemizin nüfus yönünden 6. nüfus yoğunluğu bakımından 7. bölgesidir.
Orman bakımından %7 oranla Türkiye’de 6. sıradadır.
Ekili dikili arazi bakımından %10 ile sonuncudur.
Kuzey güney istikametinde en geniş bölgedir. Bu yüzden en fazla enlem bu bölgeden geçer.
Ekonomisinde hayvancılığın ön planda olduğu tek bölgedir.
Sanayi bakımından en geri kalmış bölgedir.
Kayısı üretiminde bölgedeki Malatya ili %70 oranla ilk sıradadır.
Bölgedeki Yukarı Fırat bölümü maden rezervi bakımından Türkiye’de ilk sırada gelir.
Türkiye’nin 2000 m ortalama yükseltiyle en yüksek bölgesidir.
Türkiye’nin göl yönünden en zengin bölgelerinden biridir.
Turizm gelirleri bakımından en fakir bölgemizdir.
Hidroelektrik enerjisi üretiminden 1. dir. (Potansiyel bakımından da birincidir.)
Türkiye’nin, en büyük gölü Van gölü bu bölgede yer alır.
Günlük ve yıllık ısı farkının en fazla olduğu bölgedir.
Iğdır bölgede özel konumuna bağlı olarak mikro klima ikliminin görüldüğü en önemli yerdir.
Afşin, Elbistan Türkiye’nin en önemli linyit rezervlerinin olduğu yerdir.
Afşin, Elbistan Termik santrali Türkiye’nin ilk termik santralidir.
Karadeniz’den sonra dışarıya en çok göç gönderen bölgedir.
Tarım ürünlerinin en geç olgunlaştığı bölgedir.
Büyükbaş hayvancılığın en fazla yetiştirildiği bölgedir.
Ulaşım ağının en kötü olduğu bölgedir.
Türkiye’nin en soğuk ve kışları en uzun süren bölgesidir.
COĞRAFYA 12 DERS NOTLARI
COĞRAFYA 12.SINIF DERSİ ETKİNLİKLERİNİN CEVAPLARI
COĞRAFYA 12.SINIF DERSİ ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE TEST SORULARININ CEVAPLARI
COĞRAFYA 12.SINIF ÖDEVİ
LİSE 4 COĞRAFYA
COĞRAFYA LİSE 4.SINIF DERSİ ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE TEST SORULARININ CEVAPLARI
COĞRAFYA LİSE 4.SINIF DERSİ ETKİNLİKLERİNİN CEVAPLARI
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder